Sinds begin 2020 hebben we de minister van Volksgezondheid, of het nu Bruins, de Jonge of Kuipers was, gehoord over het belang van vaccinatie ‘om uit de crisis te komen’ en ‘onze vrijheid weer terug te krijgen’. Het ministerie heeft een grootscheepse campagne ingezet om de Nederlandse burger te verleiden tot vaccinatie en nu tot de booster1,2,3. Ook de kinderen zijn nu onderdeel van deze campagne4,5,6,7. Zelfs het persoonlijke account van de minister wordt ingezet, inclusief dansende emoticons voor de campagne ‘Dansen met Janssen!’8,9.
Publieksreclame receptgeneesmiddelen normaliter niet toegestaan
Reclame voor geneesmiddelen die enkel op recept verkrijgbaar zijn (UR-geneesmiddelen) richting niet-beroepsbeoefenaren is in de regel niet toegestaan. Er bestaat enkel uitzondering op deze regel middels artikel 90 Geneesmiddelenwet voor geneesmiddelen die opgenomen zijn in het rijksvaccinatieprogramma zoals beschreven in de Wet publieke gezondheid artikel 6b. Maar welke regelgeving ziet toe op deze reclame vanuit de overheid?
Gedragscode Geneesmiddelenreclame
Vrijwel iedereen die werkzaam is in of rond de farmaceutische industrie is bekend met de Stichting Code Geneesmiddelen Reclame, CGR. De CGR ziet toe op reclame van de industrie over receptgeneesmiddelen richting beroepsbeoefenaren door middel van de Gedragscode Geneesmiddelenreclame. In dit geval gaat het echter over reclame vanuit de overheid. De CGR is hier dus strikt genomen niet van toepassing.
Nederlandse Reclame Code en de Code Publieksreclame Geneesmiddelen
Zou wellicht de Nederlandse Reclame Code relevant zijn? De Nederlandse Reclame Code (NRC) bestaat uit een Algemeen Deel en Bijzondere Reclamecodes. In het Algemene Deel staan de regels waaraan alle reclame-uitingen moeten voldoen. Hierin wordt onder meer bepaald dat reclame niet misleidend en niet in strijd met de waarheid mag zijn. Ook subjectieve normen zijn in dit gedeelte opgenomen. Zo mag reclame niet ‘nodeloos kwetsen’ en niet in strijd zijn met ‘de goede smaak en het fatsoen’. Naast de regels uit het Algemene Deel kunnen Bijzondere Reclamecodes gelden voor reclame voor specifieke producten en diensten.
Onderdeel van de NRC is de Code Publieksreclame Geneesmiddelen 2019 (CPG). De CPG ziet, in de basis, toe op publieksreclame rondom niet-receptplichtige middelen, NR-geneesmiddelen, of ook wel zelfzorggeneesmiddelen. Deze worden nog verder opgedeeld in UA (uitsluitend apotheek), UAD (drogist en apotheek) en AV (algemeen verkrijgbaar). Er wordt niet opgemerkt dat de CPG niet toeziet op UR-geneesmiddelen. Deze uitzondering staat niet in de titel of begeleidende tekst van de Code, ook niet bij het hoofdstuk over de CPG in de NRC10.
De eisen waar reclame-uitingen voor (zelfzorggeneesmiddelen) aan moeten voldoen vinden haar basis in de Geneesmiddelenwet. De Code voor de Publieksreclame voor Geneesmiddelen van Stichting KOAG is onder meer een uitwerking van de relevante bepalingen uit de Geneesmiddelenwet. De Keuringsraad KOAG/KAG houdt toezicht op naleving van deze code.
In de regel zijn de regels voor receptplichtige geneesmiddelen zwaarder dan voor niet-receptplichtige geneesmiddelen. Je zou daarom verwachten dat de CPG dus minimaal van toepassing zou zijn op publieksreclame voor UR-geneesmiddelen. Hoe zit dat?
In een recente casus over ‘Dansen met Janssen’ oordeelde de RCC desondanks dat in het geval van vaccins, en derhalve receptgeneesmiddelen, de CPG niet van toepassing is. De NRC zou wel van toepassing zijn, maar de reclame zou hier wel aan voldoen. Dat het geen rationeel geneesmiddelgebruik bevorderde door te verleiden met niet-medische motieven deed blijkbaar niet terzake, wat op zijn minst opmerkelijk te noemen is. Dat men niet direct (beschermd) kon dansen met Janssen zou je bovendien als misleidend kunnen beoordelen1.
De vraag blijft of de NRC de campagne van VWS voldoende getoetst heeft. Een vaccin is immers niet geregistreerd om weer te kunnen dansen. Dat valt buiten het label van dit geneesmiddel en bevordert het gebruik van het middel niet op een medische en rationale wijze, wat juist cruciaal is om patiënten goed te informeren en te beschermen.
Geneesmiddelenwet
De publieksreclameregels van de Geneesmiddelenwet gaan op in het geval van reclame voor receptplichtige geneesmiddelen (UR-geneesmiddelen), zoals vaccins in het algemeen en de covid-vaccins in het bijzonder. In het geval van vaccins opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma zijn er meerdere artikelen uitgezonderd, te weten artikelen 85, 88.5 en 89.g. Echter, artikelen 84.3, 84.4 en 86.c zijn ook van toepassing in het geval van bevordering van deelname aan een vaccinatieprogramma als bedoeld in artikel 6B van de Wet Publieke Gezondheid. De publieksreclame van VWS voor het vaccinatieprogramma moet dus voldoen aan deze artikelen: 84.3: Reclame die het rationeel gebruik van een geneesmiddel niet bevordert wegens het ontbreken van een rationele voorstelling van zaken, 84.4: Misleidende reclame is verboden, 86.c: De reclame bevat gegevens die voor een goed gebruik van het geneesmiddel onontbeerlijk zijn. Wie toetst deze wet in het geval van reclame voor geneesmiddelen en deelname aan het vaccinatieprogramma vanuit de overheid? Dit zou de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) moeten zijn. Of er een specifieke afdeling van IGJ bestaat die belast is met de controle van reclame over geneesmiddelen is niet duidelijk.
Een rol voor de Inspectie Gezondheid en Jeugd?
De IGJ is actief als het gaat om toetsing van reclame van geneesmiddelbedrijven, en dat is ook goed9,10. Ook rondom homeopatische geneesmiddelen is de IGJ actief11. Er is echter nog geen reflectie geweest door IGJ over het optreden van de overheid inzake reclame voor covidvaccinatie. Navraag leerde dat de IGJ aangeeft toezicht te houden op de kwaliteit en veiligheid van zorg en jeugdhulp in Nederland. Zij stellen dat het geven van een visie op uitingen van de overheid in het licht van de geneesmiddelenwet niet tot hun rol behoort. Wie toetst dit wel?
Is alle reclame over vaccins door de overheid dan toegestaan?
De voorlopige conclusie is dat er op dit moment niemand is die de reclame van de overheid aangaande vaccins toetst. En dus lijkt alles toegestaan, wat uiterst zorgwekkend is. Het wordt dus zeker tijd dat een instantie de overheidsreclames over geneesmiddelen eens grondig onder de loep neemt en de ethiek binnen de geneesmiddelreclame weer laat zegevieren.
De auteur is senior medical advisor bij een farmabedrijf en gespecialiseerd in compliance.
Referenties
1. https://coronavaccinatie-keuzehulp.nl/startpagina
4. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-vaccinatie/kinderen-van-5-tot-en-met-11-jaar
6. https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2022/02/02/prikpraat-stripverhaal-over-vaccins-voor-kinderen
7. https://www.prosanetwork.com/nieuws/zorgzaam-vaccineren-van-kinderen/
8. https://twitter.com/hugodejonge/status/1408697342228844546
9. https://twitter.com/hugodejonge/status/1409954805678759937
10. https://keuringsraad.nl/keuringsraad.nl/media/KoagKag/Downloads/CPG-2019.pdf
11. https://www.reclamecode.nl/uitspraken/resultaten/gezondheid-2021-00326-cvb/316442/
