Recent lanceerden we onze website, onder andere ook op LinkedIn1. Een orthomoleculair therapeut, reageerde op het bericht met een quote van Heleen Dupuis, em. hoogleraar medische ethiek: ‘De consequenties van de niet-gevaccineerden, mag niet worden afgewenteld op anderen die wél gevaccineerd zijn’. Mevrouw Dupuis stelde ook in november 2021 dat de tijd van vriendelijke maatregelen voorbij was2.
Is het ethisch van mensen te verlangen zich te laten vaccineren ten behoeve van een ander? Dat hangt er wellicht vanaf wat je onder ethiek verstaat en mogelijk ook wat je uitgangspunten zijn. Prof. dr. Dupuis schreef een aantal boeken over toegepaste ethiek op de gezondheidszorg, waaronder ‘wat is goed voor een mens’ uit 1987 en ‘Op het scherp van de snede’ uit 1998. Allemaal boeken over moreel gedrag in de geneeskunde. Momenteel zetelt zij in de AdviesCommissie Pakket (ACP) van het Zorginstituut, een zelfstandig bestuursorgaan dat adviseert aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De ACP adviseert omtrent de grenzen van het verplichte ziektekostenverzekeringspakket. In dat opzicht is de visie van mevrouw Dupuis dus gebaseerd op vele jaren studie en uitoefening van keuzes maken in de medische wetenschap. De vraag is of het daarbij haar rol is om conclusies te trekken, of juist meer om de tweestrijd te beschrijven die keuzes met zich meebrengen.
Ethiek
Ethiek gaat er in brede zin over wat moreel is. Het gaat erom wat ‘goed’ is, zowel goede daden, gedachten en vooral ook handelen. De vraag is dan vervolgens wat de definitie van ‘goed’ is. Filosoof René ten Bos heeft een mooie lezing gegeven van wat ethiek bij kan dragen: ‘De taak van ethici is te verhelderen waarom goed en kwaad zo lastig is te bepalen. Ze moeten de paradox toelichten, want aan elke goede keus kleeft iets kwaads en omgekeerd.’ Ethische beschouwing zou moeten laten zien dat onderscheid tussen goed en kwaad lastig is. Ethiek is beschouwen en gewogen een keuze maken, waarbij er niet direct sprake van is dat dat geheel de juiste, goede keuze is.
Vrijheid
Een andere manier om naar ethiek te kijken is vanuit een overkoepelende, normatieve ethiek in de zin van vrijheid voor het individu. Dan gaat het er dus om wat het individu nodig heeft om vrij te kunnen zijn. In dat geval is dat wellicht juiste, gewogen informatie over en vrijheid in de keuze voor een medische behandeling.
Utilitarisme
De visie van mevrouw Dupuis lijkt ingegeven vanuit de toegepaste ethiek en probeert een antwoord te geven op de juiste keuzes in de gezondheidszorg vanuit maatschappelijk perspectief. Dit is een ander uitgangspunt dan de normatieve ethiek. En, vermoedelijk hanteert Dupuis het utilitarisme, waarin een handeling goed wordt geacht als het zoveel mogelijk nut of geluk brengt aan zoveel mogelijk mensen. Dit klinkt best objectief; wat goed is voor de meerderheid is de juiste keuze. Maar is het zo simpel? Want dit perspectief gaat uit van bepaalde aannames, bijvoorbeeld dat ongevaccineerden besmettelijker zijn en IC’s bezet houden, maar ook dat de vaccins veilig zijn en net zo stevig onderzocht zijn als elk ander geneesmiddel en transmissie tegengaan, en dat corona zeer gevaarlijk is voor ieder individu. Is dat echt zo of is er nog twijfel over deze onderbouwingen? Dan wordt de weging van het nut wellicht minder zwaar dan wanneer deze aannames voor waar worden aangenomen.
Plaats je in de schoenen van een ander
Eef wil vooral bereiken dat we stilstaan bij keuzes die we maken. Je kan bijvoorbeeld ook een mening los zien van wat anderen vinden, hoe collega’s erin staan of wat je eigen positie of status is. Er is meestal niet één goede keuze en de keus van de een kan consequenties hebben voor de ander. Welke keuze maak je? Hoe zou je je voelen als jij in ‘de andere groep’ zat? De site ‘Zorg voor Beter‘ heeft interessante casussen over te maken keuzes in de zorg3.
Deze casussen gaan vooral over individuele patiëntencasussen, maar zetten in elk geval aan het denken. Wat drijft je keuze? Heb je wel alles overdacht? Wat dat betreft is de rol van de ethiek wellicht dat er inzicht wordt geven in gevoelens en de mogelijke conflicten die een situatie of keuze veroorzaakt.
De ethiek weer centraal
Eef staat open voor een open discussie, waarbij de materie steeds vanaf een afstand wordt bekeken. Specifiek toegepast op COVID-19 past vaccinatiedwang of drang niet bij onze visie. Een medische behandeling is de keuze van een individu op basis van alle informatie die hiervoor nodig is. En met name dat laatste punt is relevant. Hebben burgers die zich laten vaccineren daadwerkelijk alle informatie gekregen die zij nodig hadden om een weloverwogen keuze te maken? Zijn zij eerlijk voorgelicht over wat zeker is, maar ook wat onzeker is? Dat is een ethisch vraagstuk voor overheid, media, farmaceutische bedrijven en ethici.
De auteur is senior medical advisor in de farmaceutische industrie.
1.https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6899359294249398273/
3. https://www.zorgvoorbeter.nl/levensvragen-ouderen/wat-is-ethiek-zorg
