Opinie – In de coronacrisis lijkt wet- en regelgeving voor reclame voor covid-19 vaccins er niet meer toe te doen. Nog voor de vaccins goed en wel voorwaardelijk door het EMA waren toegelaten en door VWS werden opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma, schoven directeuren van vaccinfabrikanten aan in talkshows om hun producten aan te prijzen. Niemand keek daar raar van op,  de directeuren leken wel helden.

Ook de minister van VWS, geen arts, droeg regelmatig uit via de media dat je met de covid-19 vaccins volledig beschermd was en dat zij “veilig en effectief” waren. En dit zonder enige nuancering of gedegen onderbouwing. Voor twijfel over het nemen van dit vaccin was geen begrip, terwijl het nemen van een geneesmiddel een weloverwogen beslissing dient te zijn in overleg met een arts.

Kerst 2020 vergeleek minister Hugo de Jonge de vaccins zelfs met een frikandel; daarvan weet je ook niet wat erin zit en we eten ze toch. Een dubieuze vergelijking, maar de ethiek ging volledig overboord toen de reclame campagne “Dansen met Janssen” werd ingezet. Vanaf juni 2021 werden  jongeren verleid tot vaccineren door erop te wijzen dat je direct daarna je vrijheden weer terug kreeg. Vrijheden waar jongeren na al die lockdowns zo naar snakten. In een promotiefilmpje vanuit het ministerie van VWS zegt Tessa dat ze ‘de prik’ nam om uit te kunnen gaan, Jaime nam hem om te kunnen reizen.

Met verbazing zag ik hoe Hugo de Jonge de campagnefilmpjes twitterde, inclusief #dansenmetjanssen, een dansende emoticon en een oproep om vooral snel te bellen, want op is op! In interviews vertelde hij als een overenthousiaste salesvertegenwoordiger dat het een ideaal vaccin was ‘voor als je met een prik klaar wilt zijn voor de zomervakantie. Klaar wilt zijn voor festivals deze zomer. Dansen met Janssen’. Terwijl vaccins niet meteen en niet volledig beschermen en risico’s kennen, dat was ook ten tijde van de campagne al bekend.

Als medisch adviseur houd ik mij o.a. bezig met het adviseren over reclamecampagnes van farmaceutische bedrijven. Er zijn strikte regels voor deze reclame, bedoeld om consumenten en patiënten te beschermen. Het is belangrijk dat zij, vrij van enige vorm van druk of chantage, samen met de behandelaar een weloverwogen keuze maken op basis van volledige informatie. Daarbij dienen de noodzaak tot het nemen van een geneesmiddel, de effectiviteit én de risico’s meegenomen te worden.

Iemand dient een vaccin te nemen vanwege de primaire (geregistreerde) medische gebruiksreden: bescherming tegen klachten door covid-19. Irrationeel gebruik mag niet worden bevorderd en reclame mag niet misleiden. Ook moet reclame in balans zijn; er moet eerlijk en genuanceerd gecommuniceerd worden over de effectiviteit, de werking én de risico’s. Als VWS een farmaceutisch bedrijf was, had de inspectie (IGJ) op dag 1 van de Dansen met Janssen campagne op de stoep gestaan.

Geneesmiddelenpromotie in journalistieke zendtijd

Hoewel de vaccinfabrikanten de afgelopen periode opvallend stil waren, en wellicht met bewondering of verbijstering toekeken hoe hun grootste klant hun vaccins ‘aan de man bracht’, zien we sommige fabrikanten nu weer aanschuiven bij de talkshows. Naast de boosters, waarvoor reclame gemaakt mag worden, worden ook niet-geregistreerde geneesmiddelen gepromoot in journalistieke zendtijd, bijvoorbeeld Pfizer op 5 november 2021 bij het NOS Journaal en RTL Nieuws. Dat is wettelijk niet toegestaan.

De Jonge zou de discotheek Dansen bij Jansen niet kennen

Terwijl beoordelende instanties zoals het IGJ, de Reclame Code Commissie (RCC) en de CGR tot dan toe een oogje toeknepen, leek er een kentering te ontstaan. De RCC oordeelde op 4 november 2021 dat het promotiefilmpje van het ministerie bij de campagne ‘Dansen met Janssen’ eenzijdig en te rooskleurig was. Ook de bijbehorende tweet vanuit het persoonlijke account van de minister werd te eenzijdig geacht. Samengenomen werden de uitingen als “onzorgvuldig” gekwalificeerd  en dat het vertrouwen in reclame geschaad werd. VWS kreeg het advies niet meer op deze wijze reclame te maken. VWS ging echter in hoger beroep en schakelde hierbij naast hun eigen jurist ook de landsadvocaat Pels Rijcken in. De Jonge zou de discotheek Dansen bij Jansen niet kennen en de slogan was bedoeld als informatie. Het College van Beroep heeft, ondanks dat er geen nieuwe informatie beschikbaar was, het oordeel van 4 november 2021 vernietigd en de klacht geheel afgewezen. De kwestie is nu voorgelegd aan het IGJ, een uitspraak zal spoedig volgen.

Ook de Keuringsraad, die toeziet op naleving van regels voor publieksreclame door industrie en media, kwam recent in actie. Op 22 november 2021 oordeelde zij dat Pfizer de Gedragscode heeft overtreden. De uitingen betreffen o.a. publieksreclame in het NOS journaal voor een niet geregistreerd middel tegen corona. De boete was 3000 Euro. Dat er sprake was van een pandemie doet niets aan deze conclusie af, aldus de Keuringsraad.

De vraag is wel of een boete van 3000 Euro enige indruk heeft gemaakt op de firma.

Het is te hopen dat de ethiek weer boven komt drijven, en de belangen van de consument weer centraal komen te staan. Er is niet voor niets strikte wet- en regelgeving als het gaat om reclame over geneesmiddelen zoals vaccins. Juist in crisistijd hebben we recht op eerlijke en volledige informatie. Het is hoog tijd dat beleidsmakers, de media, en fabrikanten zich dit weer gaan realiseren.

Dr. Wendy Mittemeijer-Ooteman, redactie Ethiek & Farma