Marc Jacobs: “desinformatie bestaat niet”

De overheid baseerde het coronabeleid op modellen. Voor een andere visie was geen plaats. We spraken modelleur Marc Jacobs over desinformatie en censuur.

Het coronabeleid is hoofdzakelijk gebaseerd op “modellen” die doemscenario’s voorspelden. Achteraf bleken die er flink naast te zitten. Modelleurs die tot andere conclusies kwamen, werden niet gehoord of gecensureerd. Modelleur en wetenschapper Marc Jacobs liet zich regelmatig kritisch uit over de modelmatige besluitvorming van de overheid. Recent werd zijn LinkedIn account geblokkeerd. Hij zou “desinformatie” verspreiden. Wat is dat eigenlijk? De redactie van Eef ging met hem in gesprek.

Waarom ben jij je gaan uitspreken, wat ging er volgens jou niet goed?

“De overheid gebruikte modellen die miljoenen doden voorspelden. Maar die miljoenen kwamen niet. Daar mocht je geen kritiek op leveren. De fixatie was op 1 oplossing, 1 narratief. Voorzichtig niets doen, was voor de overheid nooit een optie. De onnodige sluiting van de scholen ging mij te ver. We zien kinderen niet terug in de data. Ondertussen nam de transparantie van de overheid af, met als dieptepunt het niet vrijgeven van de vaccinatiestatus in de ziekenhuizen. Dat voedt wantrouwen. Transparantie is de hoeksteen van de wetenschap. Dat gebrek aan transparantie neem ik VWS kwalijk.”

Je spreekt je vooral uit op LinkedIn. Wat hoop je daarmee te bereiken?

“Ik heb me uitgelaten over het gebrek aan transparantie en het eenzijdig narratief van de overheid. Ik probeerde de menselijke kant terug te brengen. Mensen denken vaak dat je met modellen een holistische wereld als de onze kan voorspellen. Of ze zien modellen als iets buiten de mens. Het is vaak niets meer dan een becijferde mening. Modellen zijn dus inherent onzeker en die dien je altijd te bevragen, ook bij een epidemie. Dit heb ik vorig jaar ook bij het radioprogramma van Jort Kelder benoemd toen ik sprak over de oversterfte modellen van het CBS.¹”

Als jij Hugo de Jonge had mogen adviseren, wat had je dan gezegd?

“Ga niet uitsluitend beleid maken op ‘de modellen’. Het RIVM modelleerde steeds weer een piek die maar niet kwam. De afwezigheid van die piek werd gecommuniceerd als het bewijs dat het beleid succesvol was, maar dat kan wiskundig gezien helemaal niet. Ik had hem ook aangeraden zich te omringen met een brede groep onafhankelijke wetenschappers, waarbij je ook de schade van de lockdown ter harte neemt.²

Het RIVM is gebonden aan de overheid en dan bestaat de kans dat je naar een idee toe modelleert. Dat is menselijk, maar zeer onwenselijk. VWS had ook vooral verbindend en genuanceerd moeten communiceren.”

Het coronabeleid was voornamelijk gebaseerd op de mening en aannames van “de experts”. Wat vind je daarvan?

“De term “expert” staat haaks op wat wetenschap is. De term suggereert dat iemand toereikende kennis heeft om beslissingen te nemen. Een expert staat echter voor datgene wat we niet weten. Hebben de adviserende virologen en modelleurs wel uitgereikt naar wetenschappers met een andere expertise of visie? Het beleid is nu gebaseerd op de aannames en opinie van een selecte groep ‘experts’. De ‘real world data’ tonen aan dat veel aannames ver van de werkelijkheid afstaan. Zo bleek covid niet heel dodelijk en context afhankelijk, en de aanname dat de vaccins transmissie tegengaan, bleek niet te kloppen.”

Recent is jouw LinkedIn-account verwijderd door LinkedIn. Zag je dat aankomen?

“Nee. Soms censureerde LinkedIn een post van mij over corona. Dat ging om het delen van een artikel uit het tijdschrift Nature, waarvan de conclusie niet in lijn was met onzichtbare aannames. Dus scheef ik terug dat het een wetenschappelijk artikel betrof. LinkedIn plaatste de post terug en dit heeft zich regelmatig herhaald. De posts die LinkedIn nu als “desinformatie” bestempelt, zijn van lang geleden en niet eerder gecensureerd. Dat is opmerkelijk. Ik ben nu met LinkedIn in gesprek, dat ik al mijn statements kan onderbouwen. LinkedIn geeft niet aan waarom zij vindt dat het “desinformatie” is.”

Kan LinkedIn bewijzen dat jouw posts inhoudelijk onjuist zijn?

“Nee. Het gaat bij wetenschappelijke uitspraken om bewijslast. Wetenschap gaat over gerede twijfel. Twijfelen is je plicht als wetenschapper. Dat kan in deze tijd niet meer. Maar als je niet mag twijfelen, is er geen wetenschap. Hoe LinkedIn tot de conclusie komt dat mijn post ‘desinformatie’ is, weet ik niet. Het voelt alsof je je onschuld moet bewijzen nadat je schuldig bent verklaard. Dat is niet hoe rechtspraak werkt.”

Wat is “desinformatie” eigenlijk? Wat vind jij van deze term?

“Desinformatie bestaat in de wetenschap niet. Alles is informatie. Alles is onzeker en zelfs een natuurwet is geen wet. Het is een regelmatigheid. Dus het is een paradoxale term. Het gaat om de bewijslast. In mijn ogen bestaan “feiten” filosofisch gezien ook niet. Iemand die kleurenblind is, ziet “de werkelijkheid” heel anders dan wij. We moeten nederiger zijn ten aanzien van ‘het weten’ en ‘niet-weten’. De verlichting was geen ware verlichting. Het heeft ons veel gebracht, maar er zit een limiet aan. Niemand heeft het patent op de waarheid.”

Maar er zijn toch mensen die onwaarschijnlijke meningen verkondigen?

“Ja, er zijn mensen met meningen zonder bewijslast. Bijvoorbeeld iemand die denkt dat er in de vaccins microchips zitten om ons uit te roeien. Dat Bill Gates in zijn Tedtalk zegt dat hij de bevolkingsgroei met vaccins wil terugdringen met 15 procent, betekent niet dat hij de vaccins inzet als genocide.³

Dan wil ik juist met zo iemand in gesprek. Daar moet je niet mee “afrekenen”; we moeten juist mensen gaan ‘zien’. Wat we er ethisch van vinden dat Gates bevolkingsgroei wil manipuleren, daar kan je beiden iets mee. Als we echt willen includeren, dan moeten we geen mensen ontmenselijken door termen als “wappie”, “complotdenker”, “anti-vaxxer”, “het kwaad”, of “andersdenkende”. Dat is polariserend.”

Gebeurt het vaker dat sociale media wetenschappers censureren of verwijderen?

“Sinds corona zie je dit regelmatig gebeuren bij wetenschappers die kritisch zijn op het overheidsnarratief. Het gaat niet alleen om censureren of blokkeren. Ik zie ook publieke beledigingen, waarbij zij weggezet worden als ongeloofwaardig of ondeskundig. Soms zie ik dat men jacht maakt op ‘anders-denkenden’ en mensen zo benoemen. Dit heeft er toe geleid dat mensen hun baan verloren, of zich niet durven uit te spreken. Ik ken wetenschappers die klachten bij hun werkgever hebben gehad, of bedreigingen in de huiselijke kring. Dat heeft mij erg geraakt. De overheid heeft dit klimaat laten ontstaan.”

De overheid heeft een ‘denktank desinformatie’ die ‘desinformatie’ op sociale media bestrijdt. Wat vind je daarvan?

“De overheid wil deskundig zijn, haar mannetje staan en heeft er belang bij het narratief te beschermen. Persoonlijk vind ik zo’n desinformatie brigade een politiek wapen die meer thuishoort in een dictatuur. Ik vraag me af wie zich voor zoiets onwetenschappelijks leent.”

Minister Dijkgraaf gaat een Centrum voor Wetenschapscommunicatie opzetten. Hij wil dat Nederland gaat staan voor “De wetenschappelijke feiten”. Goed idee?

“Wat zijn ‘De Feiten’? Wie bepaalt dat? En wat is de universiteit dan nog? De universiteit communiceert al naar de burgers. Wat is het nut van zo’n centrum? Ik zie meer in het opleiden van burgers om informatie zelf beter te kunnen duiden. Dat de overheid zo’n bolwerk wil opzetten, geeft aan dat de overheid geen vertrouwen meer heeft in haar eigen burgers. Het is vast uit goede intenties, maar alle goede intenties zijn ook slecht inzetbaar. Dit centrum lijkt eerder een zendmast voor de overheid. Zelf pleit ik voor open dialoog.”

Het lijkt erop dat de overheid “de wetenschap” in beton wilt gieten en de overheid het patent op de retoriek ervan claimt. Bestaat “de wetenschap” nog wel?

“Jawel, er is juist veel belangstelling voor wetenschap. Ik merk dat mensen uit alle lagen, informatie willen leren duiden en begrijpen. Wetenschap is kennis vergaren en dat is er nog. “Citizen science” is belangrijk voor onze toekomst. De wetenschap is van ons allen. Meer bottom-up denken vanuit de burgers dus, en minder top-down vanuit de overheid.”

Zitten er nog ethische risico’s aan de oprichting van een dergelijk centrum?

“Ja, ik ben bang dat er een soort “seal of approval” komt, een keurmerk dat aangeeft dat het “goedgekeurde informatie” is. Fact checken is echter zo onwetenschappelijk als maar zijn kan. Je krijgt dan wel en niet geoorloofde kennis, informatie of visies. Worst case, mag je niet meer twijfelen aan de ernst van corona, het stikstofprobleem, etc. We ontnemen de maatschappij dan de motor van de wetenschap. De overheid kan zo zelfs de verbinding met de mensen kwijtraken, de menselijke kant niet meer zien. Dan krijg je een revolutie.”

Wat zijn goede manieren om burgers te informeren over wetenschappelijke ontwikkelingen en inzichten?

“Ik denk dat we mensen moeten helpen bij het duiden van informatie, opleiden dus. Dat kan iedereen op zijn of haar eigen niveau. Je kan mensen basisbeginselen meegeven en hen laten nadenken over onzekerheid. Waarbij verbinden op het menselijke vlak essentieel is. De mens moet terug, en centraal gaan staan. Wetenschap bedrijven is de verbinding zoeken, elkaar fysiek ontmoeten en kunnen zeggen: ik zie dat anders, leg eens uit.”

OMT-leden Koopmans en Bonten schrijven in een opiniestuk voor de Volkskrant dat zij zich zorgen maken over de ondermijning van het vertrouwen in de wetenschap.⁴Zij benoemen daarin ook beledigingen en beschuldigingen van wetenschappers op sociale media. Heb jij daar ook last van?

“Ja, dat heb ik. In tegenstelling tot anderen, ben ik gelukkig niet bedreigd. Ik zie teveel polarisatie en emotie. Ook van en richting OMT-leden. Ik had zelf graag met OMT-leden in gesprek gegaan, met andere onafhankelijke wetenschappers. De overheid heeft het beleid echter bij een selecte groep gelegd. Dat is politiek en heeft niets met wetenschap te maken.“

Koopmans en Bonten beschrijven ook dat er stelselmatig aanvallen zijn op wetenschappers, dat er een polariserende toon is en ophitsing. Herken jij dat?

“Met name kritische wetenschappers krijgen veel over zich heen. Vaak gaat de kritiek over wie ze zijn, en niet over de inhoud. Ik weet niet wat de mensen bezielt die dit doen. Waarschijnlijk denken ze dat het nodig is om kritische stemmen monddood te maken, dat ze gelijk hebben en alles geoorloofd is. De overheid had een duidelijke strategie: once voice, one message. Daarin is geen plek voor een andere visie. In mijn ogen is deze strategie via de media doorgeslagen en er is een groep radicale aanhangers op missie. Waarom? Geen idee. Het lijken soms net kinderen die pestgedrag vertonen. Bevreemdend en eng om te zien.”

Koopmans en Bonten zeggen te staan voor volledige transparantie. Ze nodigen iedereen uit om hen continu kritisch te beoordelen. Heb jij dat ook zo ervaren?

(schiet in de lach) “Absoluut niet. Er was vanuit VWS en OMT juist geen open houding, eerder een dogmatische houding, waaraan je niet mocht twijfelen. Transparant is het OMT en VWS ook niet geweest. Kijk, dit is nou zo’n typische uitspraak zonder bewijslast. ”

Marc Jacobs: “desinformatie bestaat niet”