Opinie – Voor receptplichtige geneesmiddelen mag in Nederland, in tegenstelling tot Amerika, geen reclame gemaakt worden richting het publiek. De enige uitzondering hierop zijn vaccins in het rijksvaccinatieprogramma.
Maar ook bij reclame is niet alles zondermeer geoorloofd. Zo moeten alle reclame uitingen nog steeds onderbouwd zijn, medisch juist, en gebalanceerd. Een misconceptie is dat dit alleen voor informatie zou gelden, en je bij reclame helemaal ‘los kan gaan’.
Dat je communicatiestrategie een aanprijzend karakter mag hebben, betekent nog niet dat het doel alle middelen heiligt. Juist omdat het gaat om zoiets kwetsbaars als een menselijk lichaam, en geneesmiddelen risico’s kennen, is zorgvuldigheid en ethiek bij geneesmiddelenreclame top priority. En al helemaal bij geneesmiddelen die een bijzondere status hebben, zoals ongeregistreerde geneesmiddelen of geneesmiddelen die (vervroegd) zijn vrijgegeven onder Emergency Use Authorisation, zoals de huidige covid-19-vaccins.
De keuze van een persoon om het vaccin wel of niet te nemen moet een medische afweging zijn, een afweging tussen de risico’s en voordelen voor die persoon. En bij voorkeur in samenspraak met zijn of haar behandelaar. Die afweging en samenspraak is met name heel belangrijk bij kwetsbare patiënten zoals ouderen, mensen met comorbiditeit of zwangeren. Het onnodig aanjagen van angst, het opvoeren van hoge sociale druk, of het stellen van beloningen of vrijheden in het vooruitzicht heeft niets te maken met deze medische afweging. Dit zou geen invloed moeten hebben op deze keuze en is potentieel schadelijk.
Propaganda is een vorm van communicatie waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door het bespelen van de publieke opinie. Dit wordt bewerkstelligd door bijvoorbeeld het bewust verspreiden van eenzijdige informatie of het negatief neerzetten of censureren van informatie die niet in lijn is met het gedachtegoed. Het woord propaganda vindt zijn oorsprong in het Latijnse propagare dat vermeerderen betekent. Propaganda kan je dus zien als een klassiek virus, dat al lang onder ons waart maar intussen wel wat mutaties heeft ondergaan, zodat hij lastig te detecteren maar wel zeer besmettelijk is. Propaganda, in tegenstelling tot reclame, is niet onderbouwd en gebalanceerd, niet gericht op patient empowerment en daarom ethisch ontoelaatbaar.
Helaas wordt het massaal vaccineren door de overheid eenzijdig gebracht als de enige oplossing en ‘de waarheid’, zonder stevige onderbouwing, waarbij er door de minister VWS weinig respect of begrip wordt uitgedragen richting de consumenten en (onafhankelijk) experts die twijfelen over de noodzaak danwel veiligheid van het vaccineren van de gehele bevolking. Dat men denkt dat propaganda werkt is op zich al interessant. Meestal werkt propaganda wel even, maar de werking is meestal van korte duur. Propaganda wekt uiteindelijk wantrouwen op, al kan dit proces soms erg lang duren. Het goede nieuws is dat het propaganda virus vroeg of laat steeds minder mensen zal infecteren. Niemand wil misleid worden tot een keuze, al denken de bedenkers van deze strategie wellicht van wel.
Het excuus om mensen eenzijdig en ongebalanceerd te informeren is vaak dat de meeste mensen niet zo slim zouden zijn. Dat iets gebalanceerd is, betekent echter nog niet dat het onduidelijk hoeft te zijn. Dat is juist de kunst van goede communicatie. Het zo zeggen dat het aanprijzend en evidence based is, maar niet te complex om het nog te begrijpen, met een onderbouwde ‘core claim’ vergezeld van de belangrijkste veiligheidsinformatie. En hier gaat het al 1,5 jaar lang vreselijk mis als je naar de communicatie vanuit de overheid kijkt.
Pak bijvoorbeeld de uitnodigingsbrief voor uw vaccinatie van het RIVM en Ministerie van VWS erbij. Wat direct opvalt is dat de belangrijkste claim van de gehele vaccinatiecampagne, dat je je vaccin neemt voor een ander, geheel ontbreekt in deze brief. Hoe kan het dat de belangrijkste claim van de campagne, de spil waarmee de overheid en haar adviseurs momenteel jonge mensen over de streep trekt, ontbreekt in ‘de informatiebrief. Het antwoord is niet zo lastig. Omdat er geen bewijs voor is. Het is momenteel, aldus de website van het RIVM zelf, niet bekend of jouw vaccinatie transmissie tegengaat en daarmee anderen beschermt. De campagne zakt daarmee direct in elkaar als een pudding en de enige conclusie die je dan nog kan trekken is dat mensen met die solidiariteitsclaim mogelijk misleid worden. Het kan zelfs gezien worden als misbruik maken van de goedheid van mensen. Veel gezonde jonge mensen willen het vaccin niet, maar doen het “om anderen te beschermen” of omdat een influencer op tv heeft gezegd dat het hun ‘morele plicht’ is.
Maar terug naar de uitnodigingsbrief van het RIVM. Bij de vraag “Waarom een prik tegen corona” wordt geantwoord dat ‘sommige mensen erg ziek worden van corona, hoge koorts krijgen en moeite hebben met ademhalen en vaak naar het ziekenhuis moeten’. Maar wat er niet staat is waarom de lezer dan die prik moet halen. Immers, bekend is dat jonge gezonde mensen nauwelijks kans hebben om in het ziekenhuis te belanden. De informatie die mist is wie die groep mensen is die kwetsbaar is, en deze gegevens zijn juist wel bekend.
Bij de vraag ‘wat doet het vaccin?’ staat dat ‘het lichaam het virus dan snel kan doden’, wat onmogelijk is want een virus leeft niet, maar goed, dat is misschien even een kleine medische misser. Er staat ook ‘dat je niet ziek of minder ziek wordt door het vaccin’. Dat is echter geen garantie. Er kunnen mensen nog steeds heel ziek worden nadat zij gevaccineerd zijn. Het is een risicoreductie en we weten nog niet precies hoe lang het vaccin werkt. Gezien de eerdere reclame uitingen, gebaseerd op relatieve risicoreducties, is het nu key te informeren over de absolute risicoreductie die veel lager ligt, zodat mensen zelf met hun arts de afweging kunnen maken of zij dat de (deels onbekende) risico’s waard vinden.
En dan tot slot de veiligheidsinformatie in de brief. Er staan een paar veelvoorkomende bijwerkingen opgesomd, zoals pijn op de plek van de prik. Maar de belangrijkste veiligheidsinformatie wordt niet gemeld en dat is dat het hier gaat om een Emergency Use Authorised product en dat de lange termijn veiligheid nog niet bekend is. Ook staan de meest ernstige zeldzame bijwerkingen die gezien niet in de brief genoemd. Het is nog vreemder dat er gesteld wordt dat het vaccin zelfs “veilig is” voor zwangeren en hun ongeboren kinderen en deze kwetsbaren doelgroep niet pro-actief naar een behandelaar wordt verwezen om daar een risk/benefit balans op te maken. Je kan nooit stellen dat een geneesmiddel veilig is, en al helemaal niet nu in zwangeren. Wat voor bijwerkingen zijn er bekend in zwangeren? Waaruit blijkt dat dit voor een zwangere en haar kind veilig is?
Al met al lijkt zelfs de informatiebrief van het RIVM de misstappen van de overheidsvaccinatie-campagne, niet te kunnen corrigeren. Het is te hopen dat de farmaceutische industrie als partner in care het goede voorbeeld gaat geven en zich hierover uitspreekt.
Redactie Eef
