In januari 2022 publiceerde Eef een artikel met vragen over het combineren van de covid-19 vaccins, het zogeheten heteroloog boosteren1. Op dat moment was de zogeheten eerste boostervaccinatie net beschikbaar. Sinds maart 2022 is die booster ook beschikbaar voor jongeren van 12 tot 17 jaar2. En, inmiddels is ook een tweede boostervaccinatie beschikbaar voor mensen vanaf 60 jaar3. Deze tweede ‘booster’ wordt door de Rijksoverheid sinds kort overigens omschreven als ‘de herhaalprik’, ook als het om een ander merk covid-vaccin gaat3.

In ons vorige artikel kwam naar voren dat de booster nodig zou zijn omdat de bescherming na initiële vaccinatie niet optimaal meer zou zijn1. Ook bleek dat heteroloog boosteren (een mRNA vaccin na een Janssen vaccin of een combinatie van twee mRNA vaccins) niet als zodanig geregistreerd is vanwege onvoldoende data1. De onderbouwing van de Gezondheidsraad om heteroloog boosteren toch aan te bevelen was én is zeer minimaal1. In de tussentijd werden Kamervragen gesteld over deze wijze van boosteren en zijn de antwoorden door de Minister gegeven6.

Geen individuele afweging noodzaak booster

Uit de antwoorden blijkt dat de afweging, of een booster daadwerkelijk nodig is vanwege afnemende werking, niet op individuele basis wordt gemaakt. Het advies van de Gezondheidsraad berust op een te verwachten afname in bescherming op basis van ‘wetenschappelijke gegevens’ op groepsniveau4. Het zou dus goed kunnen dat iemand nog prima beschermd is en toch een booster krijgt. In hoeverre kan dit teveel antistoffen opleveren? Hierover is niets bekend. Ook kan men zich de vraag stellen in hoeverre men door natuurlijke infectie inmiddels immuniteit heeft opgebouwd en of voor de meeste gezonde mensen een booster wel noodzakelijk is.

Wat is het bewijs voor het advies van de Gezondheidsraad?

De Gezondheidsraad adviseert het Kabinet onder andere over de vaccinatiestrategie voor covid-19 in Nederland5. Sinds 2001 is er een vaste commissie binnen de Gezondheidsraad die adviseert over publieke vaccinatieprogramma’s waarbij een vast beoordelingskader wordt toegepast8,9. In het beoordelingskader staat onder andere als afweging voor toepassing van een vaccin in een publiek programma het volgende: ‘het vaccin is effectief in het voorkomen van ziekte of reduceren van symptomen’8,9. Op basis van welke bewijsvoering deze conclusie tot stand komt wordt niet gespecificeerd. Er wordt slecht aangegeven dat de adviezen tot stand komen op basis van ‘op dat moment beschikbare gegevens, feiten en deskundige opvattingen’6. Of er vervolgens ook een strategie is om het, door de Gezondheidsraad uitgebrachte, advies te evalueren op het moment dat meer onderzoeksgegevens beschikbaar komen, is onduidelijk.

Geen evaluatie van de adviezen Gezondheidsraad

De Minister van VWS geeft, in haar antwoord op Kamervragen, aan dat de Gezondheidsraad zich bij haar advies over heteroloog boosteren gebaseerd heeft op ‘onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek’6. Welke onderzoeken dit zijn wordt echter niet vermeld. Over de bronnen in het rapport van de Gezondheidsraad wordt vermeld dat ‘this article reports new medical research that needs to be evaluated and should not be used to guide clinical practice’ en dat de publicaties nog niet door andere wetenschappers zijn gecontroleerd6. Of en hoe deze publicaties op een later moment worden geëvalueerd wordt niet vermeld.

Geïnformeerde, bewuste keuze

De Minister van VWS stelt in antwoord op Kamervragen dat mensen, in het geval van een geïnformeerde, bewuste keuze voor een vaccin, niet een ander aansprakelijk kunnen stellen voor bijwerkingen waarop gewezen is6. Ook voor het Janssen-vaccin wordt gesteld dat bij mensen die na 2 juni 2021 gevaccineerd werden, dit altijd op ‘eigen verzoek’ was. Maar in hoeverre is er sprake geweest van een geïnformeerde medische keuze? Heeft men het vaccin wel om medische redenen genomen? En kun je als consument aantonen dat je niet op alle mogelijke bijwerkingen gewezen bent?

De herhaalprik – zijn er data over werking en veiligheid?

Waar de Gezondheidsraad nog spreekt over een tweede ‘booster’ vermeldt de Rijksoverheid op haar website dat mensen vanaf 60 jaar zich kunnen melden voor ‘de herhaalprik’3,4. Terwijl het woord ‘booster’ de indruk wekte dat er een (positieve) verandering teweeg wordt gebracht, wekt het woord ‘herhaalprik’ de indruk dat precies dezelfde medische situatie zich herhaalt met dezelfde werking en dus dezelfde risico’s. De herhaalprik mag ook al gehaald worden ten minste 3 maanden na de laatste coronaprik of coronabesmetting4. Bij de eerste booster was de termijn nog ten minste 6 maanden tussen de booster en de laatste dosis van de primaire vaccinatie10. In het advies van de Gezondheidsraad voor de tweede booster wordt niet opgemerkt waarom de termijn van 6 naar 3 maanden is aangepast.

Was er al weinig data rondom de eerste booster en de heterologe toepassing hiervan, voor toediening van de tweede ‘booster’ (ofwel, de ‘herhaalprik’), merkt de Gezondheidsraad zelf het volgende op: ‘Hoewel in meerdere landen reeds een volgende revaccinatie beschikbaar is gesteld voor ouderen, zijn er nog slechts beperkte gegevens beschikbaar over de effectiviteit daarvan’. Over de veiligheid wordt opgemerkt: ‘Op basis van de beschikbare medisch-wetenschappelijke gegevens oordeelt de commissie dat revaccinatie met een mRNA-vaccin voldoende veilig is’. Echter, de bronnen die hiervoor gebruikt zijn, zijn twee eerdere adviezen van de Gezondheidsraad11,12. Deze adviezen gingen echter over de initiële booster en niet over een tweede booster. De pijnlijke conclusie is dus dat er geen data beschikbaar is over de veiligheid van een tweede booster (herhaalprik), maar dat de Gezondheidsraad deze toch aanbeveelt. De ethische vraag is of daarmee of de aanduiding ‘herhaalprik’ niet misleidend is. Wat weten we immers over gestapelde risico’s na herhaalde toediening van verschillende covid-vaccins?

Hoe kan een arts informeren zonder veiligheidsgegevens?

Indien er geen veiligheidsgegevens beschikbaar zijn over de herhaalprik, hoe kan de arts, die de vaccinatie geeft, de persoon die de vaccinatie ontvangt dan juist en volledig informeren? En hoe kan een persoon die de vaccinatie ontvangt oordelen dat hij of zij volledig en juist geïnformeerd is ten behoeve van zijn of haar toestemming (het informed consent)? Het is aannemelijk dat de arts bij de informatie over de herhaalprik zal aangeven dat dit veilig is en dan er geen andere bijwerkingen te verwachten zijn dan bij initiële vaccinatie. Die indruk wordt immers gewekt vanuit de overheid. Laten we hopen dat dit waar blijkt te zijn, maar helaas is vooralsnog niet bekend wat de risico’s van de primaire vaccinatie zijn, ook niet van de eerste booster en zeker niet van de herhaalprik. En juist dit is belangrijke informatie ter bescherming van consumenten. Vanuit ethisch oogpunt zou het goed zijn om mensen eerlijk te informeren over de afwezigheid van deze gegevens voordat zij de herhaalprik laten zetten.

De auteur is senior medical advisor in de farmaceutische industrie.

  1. https://ethiekenfarma.nl/het-combineren-van-vaccins-werkt-dat-wel/
  2. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/03/07/boostervaccinatie-beschikbaar-voor-jongeren-van-12-t-m-17-jaar
  3. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2022/03/25/vervolgadvies-tweede-boostervaccinatie-tegen-covid-19
  4. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-vaccinatie/aanpak-coronavaccinatie/herhaalprik
  5. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19
  6. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/02/04/antwoorden-op-kamervragen-over-de-booster-en-de-medische-onderbouwing-voor-de-combinatie-van-janssen-met-een-mrna-vaccin
  7. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/02/16/antwoorden-op-kamervragen-over-het-bericht-janssen-covid-19-vaccin-en-aansprakelijkheid
  8. https://www.gezondheidsraad.nl/over-ons/werkwijze/vaste-werkwijzen-bij-advisering/adviseren-over-vaccinaties
  9. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2013/10/03/het-individuele-collectieve-en-publieke-belang-van-vaccinatie
  10. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2021/11/25/boostervaccinatie-tegen-covid-19-bij-personen-van-18-tot-60-jaar
  11. Tweede boostervaccinatie tegen COVID-19. Den Haag: Gezondheidsraad 2022; publicatienr. 2022/06.18 februari 2022
  12. Advies Boostervaccinatie tegen COVID-19; vervolgadvies. Den Haag: Gezondheidsraad 2021; publicatienr. 2021/42. 2 november 2021.